Menu
Menu
Menu
Treść strony
Miejscowości w Gminie Orneta
BAŻYNY
Bażyny Leżą 9 km na wschód od Ornety. Jest to dawny majątek ziemski i wieś, które należą do najstarszych na Warmii. Wieś jest rozciągnięta wzdłuż głównych dróg z zabudową po ich przeciwnych stronach, a środkiem przepływa Młyńska Struga, która jest dopływem rzeki Pasłęki.
Historia założenia wsi: W 1289 r. biskup Henryk I Fleming nadał swemu bratu Albertowi na prawie chełmińskim 110 włók ziemi leżącej na staropruskich polach Baysen, Sigdus oraz Naglanditkin. Obdarowany w zamian zobowiązał się do pełnienia trzech służb wojennych w lekkiej zbroi na koniu. Albert przybrał nazwisko Baysen – Bażyński (z tej rodziny wywodzi się Jan Bażyński). Majątek odziedziczyli po nim synowie: Henryk i Albert. Zachowali oni dla siebie niewielką część ziemi, na większej osadzając chłopów. Tak właśnie powstała szlachecka wieś Bażyny. W dokumentach z 1307 r. pojawia się już sołtys o imieniu Wineco lub Winko. Mieszkańcy podlegali bezpośrednio obu właścicielom, płacąc im czynsz roczny oraz wypełniając szarwark w majątku. Od tego momentu można rozróżniać wieś Bażyny i majątek Bażyny.
Cmentarz w Bażynach istnieje zagubiony wśród drzew i traw, stary cmentarz, ze zniszczonymi nagrobkami końca XIX wieku.
Kapliczka Murowana, słupowa z XIX w. We wnęce cynowe Arma Christi z XVIII w.
Bażyński Dwór na średniowiecznych fundamentach we wsi Bażyny
Zapewne na miejscu średniowiecznego dworu, z fundamentami z XVII w. wzniesiony w drugiej połowie XIX w i początek XX w. Położony na nieznacznym wzgórzu odsuniętym od traktu. Późnobarokowy, silnie zniekształcony, z fasadą frontową zwróconą ku wschodowi. Murowany, tynkowany, piętrowy podpiwniczony; na planie prostokąta, układ wnętrz dwutraktowy, z sienią i klatką schodowa na osi. Pomieszczenia kryte na parterze z sufitem z fasetą na piętrze stropami belkowymi, piwnice zasklepione kolebką z lunetami. Częściowo zachowana stolarka schodów podłóg i drzwi. Elewacje gładkie: główna siedmio- a boczne dwuosiowe. Dach naczółkowy z facjatką od frontu i półkolistymi lukarnami nad półszczytami.
Kościół p.w. św.Mikołaja i św. Rocha w Bażynach
Kościół w Bażynach Pierwsze informacje o istnieniu parafii w Bażynach pochodzą z 1289 roku. Kościół pw. św. Mikołaja i św. Rocha zbudowano w I połowie XIV w., przebudowany w 1517 roku, 1611 i 1845 roku. Drewniana wieża z 1940 roku. W środku ołtarz główny z 1745 z rzeźbami między innymi św. Rocha, Jana Nepomucena, Franciszka Ksawerego i św. Wojciecha. Ołtarze boczne z 1780 roku z obrazami św Rocha (lewy) i Matki Boskiej Różańcowej (prawy). Ambona z XIX wieku z elementami z XVII wieku. Dzwon z połowy XV w. Elewacje zakrystii z 1611 roku. Malowidła w kruchcie z ok. 1700 roku. Dwa konfesjonały barokowe ok. 1740. Na zewnętrznej ścianie kościoła kamienna tablica z herbem właściciela bażyn Jakuba Bartscha (Barcza) , który w 1611 odnowił miejscowy kościół. Z boku kościoła grób właścicielki wsi Josephine Woisky (1789-1863). Kościół jest połączony z Pałacem tunelem podziemnym, który jest zasypany. Dzwon w kościele – XV w.
HENRYKOWO
Kościół p.w. św.Katarzyny w Henrykowie
Kościół gotycki z końca XIV wieku, wielokrotnie remontowany. Wieżę dobudowano w 1715 roku, a w końcu dodano jej oraz wschodniej fasadzie przyczółki schodkowe. Płaski strop zdobią malowidła J. Strungego, także ściany pomalowane według jego projektów. Główny ołtarz barokowy z 1800 roku wypełnia obraz Św. Katarzyny z 1682 roku. Boczne ołtarze późnorenesansowe z toku 1639 z obrazami Św. Anny i Św. Marii Magdaleny. Kazalnica i organy z połowy XVIII wieku. Polichromia stropu neobarokowa z 1840 roku. Inne elementy wyposażenia pochodzą z XVIII wieku. Obok Kościoła plebania późnobarokowa z 1787 roku. Kapliczka – ustawiona w centrum wsi z XVIII w.
CHWALĘCIN
Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża św. w Chwalęcinie
Chwalęcin (11 kilometrów od Ornety) malutka, cicha wioska w której znaleźć można kolejną po Świętej Lipce, Krośnie i Stoczku perełkę polskiego baroku. Wybudowany w latach 1720-28 według planów Jana Krzysztofa Reimersa z Ornety kościół był wotum biskupstwa warmińskiego po przejściu przez te tereny zarazy. Skromny z zewnątrz kościół zachwyca barkowym wyposażeniem, a zwłaszcza polichromią pokrywającą sufit i ściany, która ukazuje różne sceny biblijne związane zwłaszcza z Krzyżem Świętym - gdyż pod takim wezwaniem jest kościół. Budowla otoczona jest typowymi dla warmińskiego baroku krużgankami.
Jest to jednonawowy budynek barokowy. Wnętrze piękne i stylowo jednolite. Malowidła Lossaua na sklepieniu, pochodzą z lat 1748-49, przedstawiają Legendę Krzyża Świętego, Ojców Kościoła, sceny historyczne z dziejów kościoła oraz cykl miejscowych cudów. Wielki ołtarz posiada krucyfiks, wedle legendy znaleziony w XVI wieku w lesie, który cieszy się sławą cudowności i od dawna ściągał tu liczne rzesze na odpusty. W bocznych ołtarzach obrazy Św. Antoniego Pietă. Bogato rzeźbiona kazalnica z połowy XVIII w. Rokokowe konfesjonały i organy. Jak inne kościoły odpustowe na Warmii, otacza także i ten czworoboczny krużganek z wieżyczkami. Umieszczono w nim nowe rzeźbione stacje Męki Pańskiej dłuta Stuflessera z Tyrolu.
FAKTY I LEGENDY O KOŚCIELE W CHWALĘCINIE
Pod koniec średniowiecza w pobliskim lesie Applau nad Wałszą znaleziono krucyfiks. Istnieje kilka wariantów opowieści o jego znalezieniu. Te najbardziej popularne mówią, że został odnaleziony na pniu olszowym przy drodze. Druga wersja informuje, że wyłowiono go z rzeki. Aby krzyż nie uległ dalszemu zbezczeszczeniu, został przeniesiony do pobliskiego Osetnika. Jednak w tajemniczych okolicznościach znalazł się w lasach nad Wałszą. Po tym wydarzeniu w uroczystej procesji przeniesiono go do Osetnika. W nocy postawiono straż przed wejściem. Mimo to , sytuacja powtórzyła się i krucyfiks zniknął. Odnaleziono go w okolicy Chwalęcina. O zaistniałej sytuacji proboszcz Osetnika musiał zawiadomić Kapitułę Warmińską, władzę zwierzchnią tych terenów. To właśnie ona zdecydowała o upamiętnieniu tych niezwykłych wydarzeń poprzez budowę kaplicy. Wobec zawieruchy wojennej i zamieszania politycznego, budowla została ukończona w roku 1570. Jak podają źródła, była zbudowana z drewna dębowego. Mieściło się w niej zaledwie osiem osób. Najprawdopodobniej to właśnie tam znajdowała się kamienna chrzcielnica, która obecnie umieszczona jest w północnej nawie kościoła. W drugiej połowie XVII wieku kaplica znajdowała się w opłakanym stanie. Miejsce to było znane wśród ludności całego komornictwa melzackiego (pieniężnieńskiego) jako słynące łaską i cudami. Do przebudowy miano przystąpić już w latach 80 XVII wieku. Niestety, sprzeciw proboszcza z Osetnika na wiele lat odsunął te działania, a on sam został ukarany apopleksją. Kiedy wyraził zgodę na budowę, choroba ustąpiła. Historia ta jest jednym z 6 cudów opisanych na polichromii na emporach w kościele.
Niepewna sytuacja polityczna, a później wybuch Wielkiej Wojny Północnej sprawiły, że przebudowa została przesunięta w czasie. Chwalęcin stał się jeszcze bardziej znanym miejscem, kiedy na Warmii wybuchła epidemia dżumy (1709 – 1711). Po wygaśnięciu zarazy kapituła zdecydowała, że jako wotum za odejście choroby powstanie nie kaplica, a kościół. Ostatecznie, w 1715 roku, po zbadaniu uzdrowień i cudów zadecydowano o budowie. Prace przy niej zlecono mieszkającemu od wielu lat w Ornecie, a pochodzącemu z Westfalii, mistrzowi budowlanemu Janowi Krzysztofowi Reimersowi. Wbrew temu, prace rozpoczęto dopiero w 1720 roku. Na pewien czas zostały one przerwane z powodu śmierci Reimersa w grudniu tego samego roku. Kiedy kapituła przekazała osiem tysięcy florenów, budowę dokończył, według planów pozostawionych przez Reimersa, nieznany z imienia mistrz budowlany. Konsekracji ukończonego kościoła dokonał biskup Jan Krzysztof Szembek 13 czerwca 1728 roku. On to umieścił w ołtarzu „słynący łaskami krucyfiks” oraz relikwie, m.in. św. Krzysztofa. Możliwe, że już wtedy krzyż uzyskał złote perizonium, dostosowujące go do barokowego ołtarza. Sam krucyfiks datowany jest na około 1400 roku. Wyposażenie kościelne było stopniowo uzupełniane przez cały XVIII wiek. Ołtarze boczne, wykonane w Reszlu, dodano w 1730 roku. Polichromia ze scenami z legendy Krzyża Świętego została namalowana w latach 1748 – 49, ambona wykonana w latach 50 w Braniewie, w 1798 roku powstał prospekt organowy. Kościół był planowany jako pielgrzymkowy, dlatego w latach 1820 – 1836 zbudowano krużganki. Pomimo zniszczeń pewnych detali kościół w niezmienionym stanie przetrwał do dnia dzisiejszego. A jedyną ingerencją zakłócającym barokowy charakter zespołu jest klasycystyczna fasada z XIX wieku.
KROSNO
Sanktuarium p.w. nawiedzenia Najświętszej Marii Panny i św. Józefa w Krośnie
Wieś Krosno powstała w XIV w. Znajdujące się tu jeden z najpiękniejszych kościołów barokowych na
Warmii - Sanktuarium p.w. Nawiedzenia NMP. Zbudowany został w latach 1715 - 1720 przez Jana Krzysztofa Reimersa z Ornety według planów nieznanego architekta z Warszawy. Budowla wzorowana jest na Świętej Lipce.
Ołtarz główny tego kościoła został poświęcony Nawiedzeniu Maryi i św. Józefowi. Ołtarz główny wzorowano na ołtarzu kościoła Świętego Krzyża w Braniewie. Najstarszym z ołtarzy jest drugi po prawej stronie wybudowany w roku 1678. W ołtarzu tym mieszczą się herby fundatorów Jana Ostreicha i Anny Bartzin. Oprócz tego w kościele znajdują się dwa ołtarze późnoklasyczne oraz dwa neobarokowe, wykonane przez Brillhela, około 1830 roku. Kult maryjny w Krośnie związany był ze znalezieniem w końcu XIV w. w rzece figurki Matki Bożej. Budowę zespołu odpustowego rozpoczęto
w 1709 r., a fundatorem był biskup Teodor Potocki. W latach 1710-14 zmieniono koryto rzeki aby ołtarz główny postawić dokładnie w miejscu znalezienia figurki. Prace wykończeniowe trwały do 1759r.
Kościół otoczony jest krużgankami z czterema narożnymi kaplicami oraz budynkiem dla księży i stanowi wspaniały obiekt zabytkowy. Ramiona krużganków zamknięte są kopułami. Od strony wschodniej, znajduje się, węższe od korpusu, prezbiterium, po jego bokach dwie zakrystie. We wnętrzu zachował się ołtarz główny z 1724 r., z kopią cudownej figurki MB (oryginał zaginął w 1945 r.), ambona późnobarokowa z 1725 r. ze srebrnymi elementami wystroju, chór muzyczny z 1729 r. z dekoracją rzeźbiarską. Obok niego stoi barokowa plebania z 1722 roku, która w przyszłości ma zostać zmieniona na miejsce spotkań młodzieży polskiej i niemieckiej. Od ponad dwóch wieków kościół w Krośnie stanowi miejsce pielgrzymek.
Obiekt Sanktuarium jest z pewnością jedną z największych atrakcji dla turystów w Krośnie. Jednak wymaga on w znacznej mierze rewitalizacji
i odrestaurowania w celu przywrócenia mu dawnej świetności.
MINGAJNY
Kościół p.w. Wawrzyńca w Mingajnach
Położone 11 km na wschód od Ornety.
Przywilej lokacyjny wieś otrzymała 4 marca 1311 r.w 1505 r. biskup Łukasz Watzenrode odnowił przywilej lokacyjny.
Kościół gotycki z XIV wieku. W latach 1688-1709 poddano kościół restauracji, z tych czasów pochodzą również malowidła na stropie. Wewnątrz zabytkowe wyposażenie. W barokowy ołtarz z 1649 r. wprawiono późnogotyckie rzeźby przedstawiające Madonnę i szereg Świętych. Boczny ołtarz św. Józefa z 1630 r. i św. Mikołaja z 1669 r. Kazalnica barokowa bogato ornamentowana.
OSETNIK
Ruiny kościoła p.w. św. Jakuba Starszego w Osetniku
Ruina kościoła barokowego wybudowanego w 1729 roku na zrębach kościoła gotyckiego. Kapliczka neogotycka z poł. XIX w. We wnętrzu figury ludowe.
OPIN
Kościół p.w. św. Krzyża w Opinie
Położony 3 km od Ornety.
Przywilej lokacyjny wystawił wójt biskupi Henryk z Lutr w 1333 r.
Kościół z XIV wieku, przebudowany w 1803 roku. Wieża neogotycka z lat 1830- 1835. Wewnątrz bogate wyposażenie, m.in. ołtarz główny późnobarokowy z 1735 roku. Ołtarze boczne barokowe z XVIII wieku. Ambona z 1800 roku.
KAPLICZKA z XVIII w.
BOGATYŃSKIE
Wieś rycerska lokowana na prawie pruskim w 1287 r., w 1287 lokacja zmieniona na prawo chełmińskie. Pierwotna nazwa wsi pochodzi od nazwiska pierwszych właścicieli - rodu Tunge.
Kościół p.w. św. Trójcy i św. Michała Archanioła
Pierwotnie Otto Jordan wraz z żoną ufundowali kaplicę konstrukcji szkieletowej. W wojnach Napoleońskich został uszkodzony i w 1824 r został rozebrany. Obecny pochodzi z 1829 r. Styl neogotycki, murowany, salowy, trójosiowy, założony na planie wydłużonego prostokąta. We wnętrzu na ścianie drewniana tablica w eklektycznej ramie z opisem budowy kościoła w 1824-31. Jedyny ołtarz z 1832 r. posiada Obraz Św. Michała z 1615 r. przeniesiony z Kościoła farnego w Ornecie.
Pałac
Późnobarokowy z 1772 roku, zbudowany dla Stanisława Rutkowskiego rozbudowany na przełomie XIX i XX w. Pałac założony na planie prostokąta z ryzalitem na osi. We frontonie herb Rutkowskich (Pobóg) na tle rokokowo-klasycystycznej dekoracji. Obok pałacu pozostałości parku.
Spichlerz folwarczny
Z końca XVIII, bez cech stylowych, murowany, tynkowany. Kalenicowy. Piętrowy, założony na planie prostokąta.
